ÇALIŞMA SÜRELERİ HAKKINDA

ÇALIŞMA SÜRESİ NEDİR?

• Çalışma süresi işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir.
• Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok (45) kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.
• Günlük çalışma süresi ne şekilde olursa olsun 11 (on bir) saati aşamaz.
• 4857 sayılı İş Kanunu ile getirilen düzenleme gereği işçinin haftanın 6 günü çalışması zorunlu değildir. Örneğin; işyerinde haftalık çalışma süresi 40 saat, günlük çalışma süresi ise 10 saat olarak belirlenmişse, işyerinde 4 (dört) gün çalışılarak hafta tatiline hak kazanılacak ve normal haftalık çalışma süresi asılmadığından fazla çalışmadan söz edilmeyecektir. Ayrıca denkleştirme yapmaya da gerek kalmayacaktır.
• Yapılan işlerin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilir.
• Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere uygun araçlarla duyurulur. İşveren, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundadır. İşveren günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatlerini iki şekilde duyurabilir:
  • İşçi ile yapılan yazılı sözleşmesinde belirtebilir.
  • İşçilerin görebileceği şekilde işyerinde ilan eder.

ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILAN HALLER NELERDİR?

• Madenlerde, taşocaklarında yahut ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışarak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süre.
• İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
• İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
• İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
• Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
• Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILMAYAN HALLER NELERDİR?

• İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.
• Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.

-          ARA DİNLENMESİ: Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;

• Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika,
• Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
• Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilir.

Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir.

FAZLA ÇALIŞMA (Fazla Çalışma Ücreti, Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma, Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma (İş Kanunu 41, 42. ve 43. Madde))

• İş Kanunu’na göre işçinin haftalık normal çalışma süresi 45 saattir.
• Fazla çalışma ise; “haftalık 45 saati aşan” çalışmalardır. Örneğin işçi 1 hafta içinde 55 saat çalışmış ise, bunun 10 saati fazla çalışmadır. 18 yaşından küçüklere, gebe, yeni doğum yapmış veya çocuk emziren işçilere fazla çalıştırma yapılması yasaktır.
• Eğer işçi fazla çalışma yapmışsa, fazla çalıştığı her 1 saat için, normalde 1 saat için aldığı ücretin %50 fazlasını alır. Örneğin, işçinin 1 saatlik ücreti 10 TL ise, fazla çalıştığı 1 saat için 15 TL alacaktır.
• İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. (İş K. 44/4)
• İşçinin İş kanunundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.
• Kural olarak fazla çalışma ücretleri, fazla çalışma yapılan aya ait ücretin ödendiği zaman yapılmalı ve ücret bordrolarında gösterilmeli veya fazla çalışma ücretine ait bir belge düzenlenip, işçinin dosyasına konmalıdır. Eğer işçi bordrosunu itirazsız imzalarsa, o ay yaptığı fazla çalışma için bordrosunda gösterilen miktarı da kabul etmiş olur. Fazla çalışmalar için talep edilebilecek ücretler 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Şu anda hiçbir işçiniz fazla çalışma için ücret talep etmiyor olabilir. Ancak geriye yönelik olarak örneğin 3 yıl boyunca yaptığı fazla çalışmaları ispat edip, bunların ücretini -gecikme faizi ile birlikte- talep edebilecektir.
• Fazla çalışma da kendi içinde 3’e ayrılır:
  • Olağan Fazla Çalışma: Bu fazla çalışma, ülkenin genel yararı veya üretimin arttırılması veya sel, deprem gibi olaylar sonucu tekrar üretime geçilebilmesi gibi nedenlerle her zaman yapılabilir. Ancak olağan fazla çalışma yapılabilmesi için hem işçinin hem de işverenin rızası olmalıdır. İşveren, işçinin onayı olmadan zorla olağan fazla çalışma yaptıramaz. Aynı şekilde, işverenden onay almadan işçinin kendi kendine fazladan çalışması olağan fazla çalışma sayılmaz.

İşveren, her yılbaşında tüm işçilerinden yazılı olarak “olağan fazla çalışma onayı” alabilir.

Olağan fazla çalışma yılda 270 saati geçemez. Fakat olağan fazla çalışma yapan işçilerin, aynı zamanda günlük çalışma sınırı olan 11 saati de aşmamaları gerekir.

• Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma: Eğer işyerinde bir arıza çıkarsa, makine, alet ve malzemeler için acil müdahale gerektiren bir durum söz konusu olursa v.b. zorlayıcı nedenler varsa, bu durumun giderilmesi için yapılması gereken fazla çalışmadır. Bu tür zorunlu fazla çalışmalar beklenmedik ve önceden planlanmamış çalışmalardır. Sadakat borcu gereği işçinin bu tür bir acil durumda fazla çalışma yapması gerekir. Eğer işçi işverenin zorunlu çalışma talebini reddederse, işveren iş akdini İş Kanunu 25/II(e)’ye göre haklı nedene dayanarak feshedebilir. Zorunlu fazla çalışma için herhangi bir makamdan izin almaya gerek yoktur. Bu tür zorunlu çalışmanın üst sınırı “işyerinin normal çalışma düzeyine ulaşabilmesi için gereken süre kadar”dır. Fakat her halükarda zorunlu çalışan işçilere o gün içinde en az 12 saatlik kesintisiz bir dinlenme süresi tanınmalıdır.
• Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma: Olağanüstü bir nedenin varlığı halinde, Bakanlar Kurulunun kararıyla yaptırılacak fazla çalışmadır. Örneğin seferberlik durumunda söz konusu olur. Ancak olağanüstü hallerde yapılacak fazla çalışmada yine üst sınır “işçinin en çok çalışma gücü”dür.

• Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.

• Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında;

• Yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
• Ara dinlenmeleri çalışma süresinden düşülür.
• Denkleştirme veya telafi çalışması varsa fazla çalışmadan bahsedilmeyecektir.

Fazla süreli çalışma;

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.

Fazla çalışma yapılması durumunda;

Eğer işveren fazla çalışma ücretini ödemezse, işçi iş akdini İş Kanunu 24/II(e)’ye göre; eğer işçi ücret yerine serbest zamanı seçmişse fakat bu serbest zaman işveren tarafından kullandırılmamışsa, iş akdini 24/II(f)’ye göre haklı nedene dayanarak feshedebilir. Ayrıca, fazla çalışma ücretini ödemeyen veya serbest zamanı kullandırmayan işverene idari para cezası da verilmektedir (İş Kanunu 102/c).

Yargıtay, işverenin işçiye fazla çalışma ücretlerini ve tatil ücretlerini ödemediği için işçinin feshini haklı bulmuştur. Yine Yargıtay, işveren işçiye 9 aydır ücret ödemediği veya işveren işçinin sigorta primlerini yatırmadığı/eksik yatırdığı için işçinin feshini haklı bulmuştur.

İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır.

İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanununun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37 nci maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.

-          ÜCRET HESAP PUSULALARI: İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır. Bu pusulada ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir. Bu işlemler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

1. Öncelikle, çalışma saatlerinin e- mail dışında da şirketin görünen bir yerine asılması gerekmektedir.
2. Duman Denetim olarak yapılan İş Sözleşmelerine çalışma saatleri işe başlama ve bitiş olarak (9.00-12.30- 13.30-18.00 gibi) belirtilebilir.
3. Ücret hesap pusulalarını verirken işçilerin fazla mesai alacaklarını aldıklarına ilişkin beyanları her ay için alınabilir. Yahut, iş akdi sona erdikten sonra ibraname düzenlenebilir.
4. Haftalık 45 saati geçen cumartesi çalışmaları kısaltılabilir.

9:00-18:00 arası 1 saat ara dinlenmesi ile çalışılması günlük 8 saat çalışma anlamına gelmektedir. Haftada 6 x 8= 48 saatlik çalışma eder. Haftalık, fazla çalışılan 48-45= 3 saatlik çalışma söz konusu olur. 52 x 3= 156 saat senelik fazla çalışmaya tekabül eder. İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği uyarınca, senelik 270 saate kadar fazla çalışmalar kabul görmektedir. Ancak, iş göre tarafından sabah erken geldiği ve akşam geç çıktığı iddiaları kanıtlanabilir niteliktedir. Bu bağlamda –hafta sonundan farklı olarak- haftalık en az 3 saat fazla çalışıldığı farazi olarak iddia edip ispatlanacak olursa 52 x 3 = 156 saat ve toplamda da 312 saat fazla çalışma olacaktır. Bu durumda, 312 - 270 = 42 saatlik işçinin fazla çalışmaya ilişkin işçilik alacağı doğacaktır. Fazla çalışma da saatlik çalışmasının %50 fazlası olarak belirlenecek ve saatlik 10 TL alan iş gören için 15 TL x 42 = 630TL yıllık -en az- işçilik alacağı doğacaktır. Uzun seneler çalışan işçiler için bu bedelin gecikme faizi ile birlikte her işçi için ayrı ayrı ödeneceği düşünüldüğünde işveren bakımından büyük külfetler doğacaktır.